Lạm phát do chi phí đẩy là gì? Tác động và cách nhận biết trong thực tế

By CareerLinkĐăng ngày:

Giá cả leo thang, chi phí sinh hoạt tăng cao là thực tế mà nhiều người phải đối mặt, nhưng nguyên nhân gốc rễ phía sau lại không đơn giản. Lạm phát do chi phí đẩy là gì và vì sao nó lại có sức ảnh hưởng sâu rộng đến mọi mặt đời sống? Bài viết sau sẽ giúp bạn hiểu rõ bản chất, nguyên nhân, tác động và cách kiểm soát loại lạm phát này qua góc nhìn kinh tế học và thực tiễn.

Lạm phát do chi phí đẩy là gì ?

Lạm phát do chi phí đẩy (tiếng Anh: cost-push inflation) là một dạng lạm phát phát sinh khi chi phí sản xuất tăng lên, buộc doanh nghiệp phải nâng giá bán để bảo toàn lợi nhuận.

Loại lạm phát này thường xuất hiện khi giá nguyên vật liệu, nhân công hoặc thuế đầu vào tăng mạnh, gây ra làn sóng tăng giá lan rộng trên thị trường mà không xuất phát từ nhu cầu tiêu dùng tăng.

Cơ chế hoạt động của lạm phát do chi phí đẩy

Lạm phát do chi phí đẩy phản ánh sự mất cân bằng từ phía cung trong nền kinh tế, khi doanh nghiệp không còn khả năng giữ nguyên mức giá cũ do chi phí đầu vào gia tăng. Đây là quá trình diễn ra theo chuỗi, trong đó giá thành sản xuất tăng khiến giá bán sản phẩm tăng theo, từ đó tạo ra lạm phát trên diện rộng.

Diễn biến tăng chi phí và giá hàng hóa

Khi giá nguyên vật liệu, tiền lương, chi phí năng lượng hay thuế tăng lên, chi phí sản xuất của doanh nghiệp cũng bị đẩy cao. Để bảo vệ lợi nhuận, các doanh nghiệp sẽ điều chỉnh tăng giá bán sản phẩm hoặc dịch vụ. Nếu điều này xảy ra ở nhiều lĩnh vực cùng lúc, giá cả toàn thị trường sẽ đồng loạt tăng lên, gây ra lạm phát.

Mô hình tổng cung tổng cầu trong lạm phát

Trong mô hình kinh tế vĩ mô, khi chi phí sản xuất tăng, đường tổng cung ngắn hạn (AS) dịch chuyển sang trái. Kết quả là sản lượng giảm, giá cả tăng – hình thành nên lạm phát kèm theo suy thoái, một đặc trưng điển hình của lạm phát do chi phí đẩy.

Nguyên nhân của lạm phát do chi phí đẩy

Lạm phát do chi phí đẩy bắt nguồn từ nhiều yếu tố làm gia tăng chi phí sản xuất. Những nguyên nhân này thường đến từ phía cung ứng, tác động trực tiếp đến doanh nghiệp và sau đó lan tỏa ra toàn bộ nền kinh tế. Dưới đây là những nguyên nhân phổ biến nhất.

Tăng chi phí nguyên vật liệu

Khi giá dầu, điện, kim loại hoặc các nguyên liệu đầu vào quan trọng tăng đột biến, doanh nghiệp sản xuất phải chi nhiều hơn để duy trì hoạt động. Điều này khiến giá thành sản phẩm tăng lên và gây áp lực lạm phát.

Tăng chi phí lao động

Lương tối thiểu tăng, chi phí bảo hiểm, phúc lợi mở rộng hoặc thiếu hụt lao động đều dẫn đến việc doanh nghiệp phải trả lương cao hơn. Đây là yếu tố quan trọng khiến chi phí vận hành tăng mạnh trong nhiều lĩnh vực.

Tăng thuế và các quy định pháp lý

Việc siết chặt chính sách thuế, phí môi trường hoặc tiêu chuẩn sản xuất buộc doanh nghiệp phải đầu tư thêm vào máy móc, công nghệ, xử lý chất thải… Tất cả những khoản chi này sẽ phản ánh vào giá thành sản phẩm.

Tác động của tỷ giá hối đoái

Khi đồng nội tệ mất giá, chi phí nhập khẩu nguyên vật liệu, máy móc và linh kiện từ nước ngoài tăng lên. Điều này gây áp lực lớn cho các ngành phụ thuộc vào nguyên liệu nhập khẩu như dệt may, điện tử, thực phẩm.

So sánh với lạm phát do cầu kéo

Không giống như lạm phát do cầu kéo bắt nguồn từ nhu cầu tiêu dùng tăng cao, lạm phát do chi phí đẩy xuất hiện khi chi phí sản xuất tăng. Hai loại lạm phát này có nguyên nhân khác nhau, dẫn đến cách ứng phó cũng khác biệt về chính sách.

Tác động của lạm phát do chi phí đẩy

Lạm phát do chi phí đẩy không chỉ là vấn đề mang tính kỹ thuật trong sản xuất mà còn ảnh hưởng sâu rộng đến toàn bộ nền kinh tế. Khi giá cả tăng do chi phí, mọi đối tượng – từ người tiêu dùng đến doanh nghiệp và chính phủ – đều phải đối mặt với những thách thức nghiêm trọng.

Đối với người tiêu dùng

Khi giá hàng hóa và dịch vụ thiết yếu tăng, sức mua của người dân giảm mạnh. Thu nhập thực tế bị bào mòn khiến mức sống suy giảm, đặc biệt là đối với nhóm thu nhập thấp. Lạm phát chi phí đẩy còn làm gia tăng tâm lý thắt chặt chi tiêu, ảnh hưởng đến tiêu dùng nội địa và tăng trưởng kinh tế.

Đối với doanh nghiệp

Doanh nghiệp gặp khó khăn trong việc kiểm soát chi phí và duy trì lợi nhuận. Nhiều doanh nghiệp nhỏ không đủ năng lực tài chính để thích ứng có thể phải cắt giảm sản lượng hoặc sa thải nhân công. Ngoài ra, môi trường kinh doanh thiếu ổn định cũng làm giảm động lực đầu tư dài hạn.

Đối với nền kinh tế

Lạm phát do chi phí đẩy có thể dẫn đến suy thoái nếu không được kiểm soát kịp thời. Nó tạo ra thế khó cho chính sách điều hành vì vừa phải kiềm chế lạm phát, vừa phải kích thích tăng trưởng. Nếu kéo dài, tình trạng này sẽ gây mất cân đối vĩ mô và giảm sức cạnh tranh của nền kinh tế.

Câu chuyện lịch sử lạm phát do chi phí đẩy

Lịch sử kinh tế thế giới từng chứng kiến nhiều thời kỳ lạm phát nghiêm trọng bắt nguồn từ sự gia tăng đột ngột của chi phí sản xuất. Dưới đây là ba ví dụ điển hình thể hiện rõ cách thức lạm phát do chi phí đẩy có thể lan rộng và gây ảnh hưởng sâu sắc đến nền kinh tế toàn cầu.

Khủng hoảng dầu mỏ năm 1973

Năm 1973, các quốc gia thuộc Tổ chức Các nước Xuất khẩu Dầu mỏ (OPEC) cắt giảm sản lượng và ban hành lệnh cấm vận dầu mỏ nhằm phản đối chính sách đối ngoại của phương Tây. Giá dầu thô tăng gấp bốn lần chỉ trong vài tháng, khiến chi phí năng lượng toàn cầu tăng mạnh. Điều này kéo theo giá vận tải, sản xuất và hàng hóa tiêu dùng leo thang, gây ra một đợt lạm phát nghiêm trọng tại Mỹ và nhiều nước châu Âu.

Lạm phát tại Anh những năm 1970

Trong giai đoạn giữa thập niên 1970, nước Anh phải đối mặt với tình trạng lạm phát vượt 20% mỗi năm. Nguyên nhân chủ yếu đến từ chi phí lao động tăng cao, giá nguyên vật liệu nhập khẩu tăng mạnh và năng suất thấp. Tình trạng này đi kèm với tăng trưởng trì trệ, tạo nên hiện tượng “stagflation” – lạm phát đi cùng suy thoái – khiến nền kinh tế Anh khủng hoảng kéo dài nhiều năm.

Khủng hoảng năng lượng năm 1979

Sau cuộc cách mạng Hồi giáo tại Iran, sản lượng dầu xuất khẩu của quốc gia này sụt giảm mạnh, đẩy giá dầu toàn cầu tăng cao lần thứ hai chỉ trong vòng một thập kỷ. Điều này gây ra làn sóng tăng giá mới trong ngành năng lượng và sản xuất công nghiệp, khiến nhiều quốc gia phát triển đối mặt với lạm phát kết hợp với suy giảm sản lượng và thất nghiệp gia tăng.

Giải pháp kiểm soát lạm phát do chi phí đẩy

Khác với lạm phát do cầu kéo, lạm phát do chi phí đẩy gây khó khăn lớn hơn trong điều hành kinh tế vĩ mô vì nó đi kèm với suy giảm sản lượng. Việc kiểm soát loại lạm phát này đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ giữa chính sách tiền tệ, tài khóa và hỗ trợ doanh nghiệp. Dưới đây là bốn nhóm giải pháp phổ biến:

Chính sách tiền tệ

Ngân hàng trung ương có thể điều chỉnh lãi suất để kiểm soát mức độ tăng trưởng tín dụng và kiềm chế lạm phát. Tuy nhiên, trong bối cảnh lạm phát đi kèm suy giảm sản xuất, việc tăng lãi suất cần được cân nhắc kỹ lưỡng để tránh làm trầm trọng thêm tình hình.

Chính sách tài khóa

Chính phủ có thể hỗ trợ doanh nghiệp bằng cách giảm thuế đầu vào, giãn thời gian nộp thuế hoặc tăng chi tiêu công vào các lĩnh vực sản xuất trọng yếu. Việc điều tiết ngân sách một cách linh hoạt giúp giảm bớt áp lực chi phí từ phía cung.

Hỗ trợ doanh nghiệp

Các biện pháp như ưu đãi vay vốn, trợ giá năng lượng, khuyến khích sản xuất trong nước hoặc cắt giảm chi phí hành chính sẽ giúp doanh nghiệp đối phó với chi phí đầu vào tăng cao mà không phải đẩy giá thành lên quá mức.

Đa dạng hóa nguồn cung

Để giảm sự phụ thuộc vào một vài nhà cung cấp hoặc thị trường nhập khẩu, doanh nghiệp và chính phủ có thể chủ động tìm kiếm nguồn thay thế, phát triển nguyên liệu trong nước hoặc xây dựng chuỗi cung ứng linh hoạt và bền vững hơn.

Tóm lại, việc nắm bắt lạm phát do chi phí đẩy là gì giúp chúng ta nhận diện chính xác nguyên nhân gốc rễ của biến động giá cả trong nền kinh tế. Đây là loại lạm phát khó kiểm soát và tiềm ẩn nguy cơ suy thoái nếu không có biện pháp ứng phó kịp thời. Trong tương lai, việc xây dựng một nền kinh tế linh hoạt, giảm phụ thuộc đầu vào và nâng cao năng lực nội tại sẽ là chìa khóa để hạn chế tác động tiêu cực từ lạm phát chi phí đẩy.

Trí Nhân

Về Tác Giả

CareerLink

Sao chép thành công