Bút tệ là gì? Các hình thái và vai trò của bút tệ

but-te-la-gi-cac-hinh-thai-va-vai-tro-cua-but-te

Bút tệ là gì là vấn đề được nhiều người học về tài chính quan tâm. Bút tệ trong tiếng Anh được gọi là “Representative money”, nghĩa là tiền đại diện. Đây là loại hình tiền tệ có từ lâu đời và đến nay vẫn được áp dụng ở nhiều quốc gia trên thế giới.

Bút tệ là gì?

Trước khi tìm hiểu định nghĩa bút tệ là gì, chúng ta cần biết tiền là gì. Nói một cách đơn giản, tiền là một phương tiện trao đổi để thể hiện việc chuyển giao giá trị trong mua bán hàng hóa và dịch vụ. Trên thực tế, người ta không cần thiết phải sử dụng tiền mặt để thanh toán mà có thể dùng bút tệ - một dạng tiền tệ đại diện cho ý định thanh toán.

Vậy, bút tệ là một loại tiền tệ có hình thái phi vật chất, nghĩa là không ở dạng hữu hình như tiền giấy hay tiền xu. Nó chính là những con số hiển thị trên tài khoản ngân hàng khi người dùng gửi tiền hoặc chuyển tiền.

“Bút tệ không có hình thái vật chất mà chỉ là con số đại diện cho những khoản tín dụng phát sinh trên tài khoản ngân hàng.”

Các đặc điểm của bút tệ

Từ định nghĩa bút tệ là gì trên đây, có thể tóm gọn 2 đặc điểm chính của bút tệ như sau:

- Bút tệ là số tiền hiển thị một tài khoản ngân hàng nào đó;

- Bút tệ chỉ được thanh toán bằng chuyển khoản.

Ví dụ, nếu bạn đem 10 triệu tiền giấy đến gửi vào ngân hàng, lúc này bạn sẽ sở hữu một tài khoản ngân hàng có số dư 10 triệu. Sau đó bạn đi mua sắm tại siêu thị và thanh toán bằng thẻ ngân hàng mất 2 triệu. Điện thoại sẽ báo tài khoản của bạn bị trừ đi 2 triệu ngay lúc đó nhưng trên thực tế thì số tiền giấy tại ngân hàng bạn gửi vẫn chưa bị chuyển đi. Con số 2 triệu này chính là bút tệ.

Như vậy, dù bút tệ chỉ là thứ tiền tệ vô hình nhưng nó vẫn có những tính chất giống như tiền giấy, đó là được sử dụng thông qua các công cụ thanh toán của ngân hàng. Hơn nữa bút tệ còn ưu việt ở tiền giấy ở điểm thanh toán thuận tiện, an toàn và dễ chuyển đổi.

Tuy nhiên không phải tiền gửi nào ở ngân hàng cũng là bút tệ. Theo lý thuyết tài chính hiện hành, chỉ có tiền gửi không kì hạn mới được xem là bút tệ và được công nhận là một bộ phận của khối tiền tệ. Còn tiền gửi định kỳ và tiền gửi tiết kiệm thì không phải là bút tệ. Lý do là hai loại tiền gửi này không thể huy động vào thanh toán ngay nên chúng có khả năng thực hiện đầy đủ các chức năng của tiền tệ.

Bút tệ có từ khi nào?

Về nguồn gốc ra đời, người ta cho rằng bút tệ có từ giữa thế kỉ 19 tại nước Anh. Thời điểm này Ngân hàng ở đây vì tìm cách “lách luật” các thể lệ phát hành tiền giấy quá cứng nhắc nên đã sáng tạo ra cách thức thanh toán bằng số liệu ghi trên sổ sách ngân hàng. Lâu dần hệ thống thanh toán này phát triển thành bút tệ và được sử dụng rộng rãi trên toàn thế giới như ngày nay.

Các hình thái của bút tệ trên thị trường tài chính

Trên thực tế, bút tệ không chỉ là con số biểu thị trên tài khoản ngân hàng mà còn tồn tại ở nhiều hình thái khác nhau. Có thể kể đến một số hình thái phổ biến của bút tệ như tấm séc, thẻ tín dụng, lệnh chuyển tiền hay hối phiếu ngân hàng… Tất cả chúng đều có thể dùng trong trao đổi giá trị hàng hóa.

Vai trò của bút tệ là gì?

Bút tệ là loại tiền tệ hiếm hoi có “tuổi đời” lâu dài nhưng vẫn được áp dụng rộng rãi, thậm chí mạnh mẽ hơn đến ngày nay. Chúng ta đặt ra câu hỏi vai trò của bút tệ là gì, vì sao bút tệ lại được ưa chuộng đến vậy?

Tính ứng dụng cao của bút tệ trong giao dịch tài chính có thể được giải thích qua một số ưu điểm dưới đây:

- Giúp giảm bớt các chi phí lưu thông tiền mặt một cách đáng kể như chi phí in tiền, bảo quản, đóng gói, vận chuyển, đếm tiền…

- Giúp người sở hữu tham gia thanh toán ngân hàng nhanh chóng, dễ dàng và thuận tiện hơn.

- Giúp đảm bảo an toàn trong việc sử dụng đồng tiền, đồng thời hạn chế nhiều hiện tượng tiêu cực.

- Đặc biệt, bút tệ giúp cho Ngân hàng Trung ương có nhiều điều kiện thuận lợi trong công tác quản lý và điều tiết lượng tiền cung ứng.

Phân biệt bút tệ và một số loại hình tiền tệ khác

Bút tệ khác gì với tiền định danh (Fiat money)?

Muốn hiểu bút tệ là gì một cách sâu sắc hơn, bạn cần phân biệt nó với tiền định danh hay tiền pháp định (Fiat money). Tiền định danh là đồng tiền được Chính phủ của một quốc gia phát hành và trực tiếp bảo hộ, được đưa vào lưu thông để phục vụ nhu cầu định giá và hối đoái ngoại tệ trong quá trình các nước trao đổi hàng hóa với nhau.

Mỗi một quốc gia đều sở hữu một đồng tiền pháp định riêng. Chẳng hạn đồng tiền định danh của Việt Nam là Đồng (VND), của Mỹ là USD, của Anh là Bảng Anh (GBP) hay của Trung Quốc là Nhân dân tệ (RMB)…

Điểm khác biệt lớn nhất giữa bút tệ và tiền định danh chính là hình thái xuất hiện của nó. Trong khi bút tệ là loại hình tiền tệ phi vật chất thì tiền định danh lại là loại hình tiền tệ vật chất. Tiền định danh bao gồm cả tiền giấy và tiền xu, những loại tiền được Chính phủ ban hành và lưu thông rộng rãi trong mọi hoạt động thương mại, kinh tế. Như vậy, xét về phạm vi hoạt động, tiền định danh được sử dụng đa dạng hơn còn bút tệ chỉ “bó hẹp” trong hệ thống ngân hàng.

Bút tệ khác gì với tiền điện tử (Electronic money)

Nhiều người thường nhầm lẫn bút tệ với tiền điện tử vì chúng đều là những loại tiền có hình thái phi vật chất. Hơn nữa cả bút tệ và tiền điện tử đều sở hữu một số chức năng của tiền tệ như hạch toán hoặc trao đổi.

Tuy nhiên bút tệ và tiền điện tử vẫn có bản chất rất khác nhau. Trước hết, tiền điện tử phải là tiền pháp định (được biểu hiện dưới dạng đồng VND, USD hay EURO…), có thể do tổ chức ngân hàng hoặc phi ngân hàng phát hành. Trong khi đó, bút tệ đơn giản chỉ là con số trên giấy tờ chứ không được phát hành hay đưa vào lưu thông trên thị trường. Vì lẽ đó mà nhiều chuyên gia cho rằng bút tệ không phải là tiền thực sự mà chỉ gần giống tiền (near money).

Thứ hai, một loại tiền được xem là tiền điện tử chỉ khi nó lưu trữ trong các sản phẩm điện tử. Chúng có thể là các sản phẩm phần cứng như điện thoại thông minh có gắn chip, thẻ chíp hay sản phẩm phần mềm như ví điện tử... Với đặc điểm này, một tấm séc ngân hàng có chứa bút tệ hoàn toàn không thể xem là tiền điện tử. Như vậy, có thể nói tiền điện tử được thể hiện dưới dạng bút tệ, nhưng không phải bút tệ nào cũng là tiền điện tử.

Với việc giải đáp xoay quanh các vấn đề bút tệ là gì, bút tệ có những hình thái nào, đặc điểm và vai trò ra sao, mong rằng bài viết đã đem đến cho bạn cái nhìn tổng quan về một loại hình tiền tệ có từ lâu đời và ngày nay vẫn còn giá trị ứng dụng.

Pha Lê