Án lệ case law là gì và phân tích án lệ là gì?

Nói một cách dễ hiểu về khái niệm case law là gì, mọi người có thể hình dung quá trình xử lý theo án lệ là việc tòa án cấp dưới vận dụng các phán quyết có từ trước của tòa án cấp trên để đưa ra một phán quyết mới trong một vụ việc tương tự. Quy định chung vì vậy cũng ngày càng mở rộng để đảm bảo hạn chế tối thiểu sự xuất hiện của các lỗ hổng pháp luật.

Bản chất của case law là gì?

Bản chất của Case Law – án lệ được hiểu theo 2 nghĩa:

Theo nghĩa hẹp: án lệ là từ dùng để chỉ toàn bộ các phán quyết, bản án được tòa án tuyên bố và nó có giá trị như một nguồn luật đáng tin cậy. Nguồn luật này bao gồm các nguyên tắc, nền tảng áp dụng phán quyết cho các vụ án xảy ra trong tương lai có tính chất tương tự.

Theo nghĩa rộng: án lệ được nhận định như một bộ nguyên tắc bắt buộc, đòi hỏi người làm thẩm phán trong các hệ thống cơ quan chức trách ở tòa án các cấp cần phải căn cứ vào các bản án, các phán quyết trước đó để đưa ra quyết định cuối cùng khi xét xử vụ việc.

Trong một số trường hợp, thẩm phán các cấp cũng phải xem xét: (1) những bộ “luật bất thành văn”, tức là không theo luật định nhưng được đưa ra bởi các quyết định tư pháp; và (2) những nguyên tắc đã được công nhận từ trước thông qua các quyết định của Hội đồng Tòa án Tối cao trước khi đưa ra phán quyết cuối cùng.

“Án lệ, hay còn gọi là thông luật, là luật dựa trên các tiền lệ (các quyết định tư pháp trước đó) chứ không phải là luật dựa trên hiến pháp, quy chế hoặc quy định.”

Cơ sở hình thành case law là gì?

Nói một cách nôm na, cơ sở hình thành case law – án lệ chính là từ những khiếm khuyết trong hệ thống pháp luật. Khi pháp luật hiện hành xuất hiện một lỗ hổng nào đó có thể ảnh hưởng đến quyết định cuối cùng của vụ án, Tòa án các cấp có quyền căn cứ vào những điều luật hợp lý để đưa ra một phán quyết mang tính đột phá (có thể là một phán quyết mới hoàn toàn) và phù hợp với hoàn cảnh sự việc.

Lúc này, Tòa án tối cao sẽ tuyên bố xác nhận án lệ để áp dụng chung cho các trường hợp có tính chất tương tự sau này. Ở một số quốc gia, án lệ được sử dụng rộng rãi và có thể trở thành Tập san án lệ (một bộ văn bản bao gồm các án lệ khuôn mẫu) để làm cơ sở phán quyết cho Tòa án các cấp.

Áp dụng case law ở các quốc gia trên thế giới

Đối với những nước tuân thủ hệ thống pháp luật châu Âu – Hệ thống pháp luật Dân sự Civil Law như Đức, Ý, Pháp,… thì có sự khác nhau về khái niệm case law là gì. Tại những quốc gia/vùng lãnh thổ này, án lệ là một cách giải thích pháp luật và không được xem như một văn bản luật chính thức, không mang tính ràng buộc pháp lý.

Tuy nhiên, Tòa án cấp dưới cần tham khảo trước khi đưa ra phán quyết bản án vì có thể sẽ bị Tòa án cấp cao đề nghị sửa lại quyết định cho phù hợp.

Còn những quốc gia tuân thủ hệ thống pháp luật “Common Law” có cả những án lệ tồn tại ở dạng các quy tắc xét xử hình thành từ thực tiễn. Khi thực hiện phán quyết theo luật pháp ở những nước này, thẩm phán cần chú ý đến các án lệ có liên quan.

Tầm quan trọng của case law

Án lệ đặc biệt quan trọng vì chúng thiết lập các nguyên tắc pháp lý không rõ ràng trong luật ban đầu. Nhiều khi có thể xảy ra trường hợp luật ban đầu có thể yêu cầu các cơ quan Tư pháp làm rõ và giải thích do sự thay đổi hoàn cảnh và các khả năng mới.

Án lệ thường chứa đựng Cơ sở lý luận pháp lý đằng sau một quyết định, điều này giúp Thẩm phán của các Tòa án cấp dưới dễ dàng giải thích các quy chế một cách nhất quán.

Phân tích án lệ là gì?

Một số công cụ có thể được sử dụng để đạt được việc áp dụng luật thống nhất – các thẩm phán được đào tạo vĩnh viễn, các quyết định của tòa án cấp cao hơn được thảo luận… Ngoài ra, Tòa án tối cao đã giới thiệu một công cụ đặc biệt – phân tích án lệ (CLA) là một sáng tạo và là công cụ hữu hiệu giúp cải thiện việc áp dụng thống nhất pháp luật.

Phân tích án lệ:

–       Có nghĩa là nghiên cứu các vụ việc và đưa ra kết luận cần thiết về cách các tòa án áp dụng các quy tắc nhất định và cách họ giải thích chúng,

–       Dẫn đến một tài liệu phân tích khái quát các án lệ và nêu bật các xu hướng và vấn đề của nó,

–       Được thực hiện tại Tòa án tối cao bởi các nhà nghiên cứu độc lập,

–       Các nhà nghiên cứu làm việc tại bộ phận riêng biệt và không tham gia vào quá trình xét xử.

Phân tích án lệ là quá trình nghiên cứu các bản án (và nếu cần, cả các tài liệu khác của tòa án) về tất cả các khía cạnh của nó nhằm xác định các vấn đề trong việc áp dụng thống nhất pháp luật của các tòa án. Kết quả của một phân tích sẽ được trình bày trong một tài liệu phân tích có độ dài thường từ 10–40 trang bao gồm phần kết luận từ 1–2 trang.

Nói tóm lại, việc hiểu được case law là gì và cách áp dụng case law là một điều quan trọng nếu cần thiết phải đưa vụ việc ra tòa án. Các bên đương sự có thể tham khảo những vụ việc có tính chất tương đồng để tiên lượng kết quả của các cuộc tranh chấp.

Đồng thời, case law cũng giúp tiết kiệm thời gian cho tòa án khi cân nhắc phán quyết một sự việc nào đó. Tuy nhiên, việc áp dụng án lệ không phải lúc nào cũng chính xác và được công nhận hoàn toàn mà đều có sự ràng buộc hoặc ngoại lệ bởi pháp luật tại từng quốc gia.

Pha Lê