Lĩnh vực M&A là gì? Chiến lược mua bán và sáp nhập doanh nghiệp

By CareerLinkĐăng ngày:

Sự vận động không ngừng của thị trường đã tạo ra nhiều cơ hội mở rộng và tái cấu trúc doanh nghiệp thông qua các thương vụ sáp nhập và mua lại (M&A). Với sức ảnh hưởng ngày càng lớn, lĩnh vực M&A là gì trở thành câu hỏi được nhiều nhà quản lý, nhà đầu tư và những người đang theo đuổi sự nghiệp trong ngành kinh tế – tài chính quan tâm. Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ bản chất, quy trình và tác động của M&A trong môi trường kinh doanh đầy cạnh tranh.

Lĩnh vực M&A là gì

Lĩnh vực M&A là gì?

M&A (Mergers and Acquisitions) là thuật ngữ dùng để chỉ các hoạt động sáp nhập và mua lại doanh nghiệp.

M&A được xem là chiến lược tăng trưởng giúp doanh nghiệp mở rộng quy mô, gia tăng thị phần, tiếp cận công nghệ và tối ưu nguồn lực. “Sáp nhập” là khi hai doanh nghiệp hợp nhất thành một pháp nhân mới, còn “mua lại” là việc một công ty thâu tóm quyền kiểm soát công ty khác. Hoạt động này tác động mạnh đến cấu trúc vận hành và cạnh tranh thị trường, đòi hỏi hiểu rõ bản chất để khai thác hiệu quả giá trị mang lại.

Phân biệt giữa “Sáp nhập” và “Mua lại”

Hai hình thức này tuy đều thuộc M&A nhưng khác biệt về bản chất, quyền kiểm soát và cơ cấu pháp lý. Việc hiểu rõ điểm riêng giúp doanh nghiệp lựa chọn chiến lược phù hợp hơn trong từng bối cảnh cụ thể.

Sáp nhập là gì?

Sáp nhập (merger) là quá trình trong đó hai hoặc nhiều doanh nghiệp thống nhất hợp nhất thành một pháp nhân mới. Sau khi sáp nhập, các công ty ban đầu sẽ chấm dứt tư cách pháp lý và chuyển toàn bộ tài sản, quyền và nghĩa vụ cho công ty mới được thành lập. Việc sáp nhập thường diễn ra giữa các doanh nghiệp có quy mô tương đương, nhằm tăng cường vị thế trên thị trường, tối ưu nguồn lực và giảm thiểu chi phí trùng lặp.

Mua lại là gì?

Mua lại (acquisition) là hình thức một doanh nghiệp thâu tóm doanh nghiệp khác bằng cách mua phần lớn hoặc toàn bộ cổ phần hoặc tài sản. Sau thương vụ, doanh nghiệp bị mua lại vẫn có thể tiếp tục hoạt động dưới tên riêng, nhưng quyền kiểm soát thuộc về bên mua. Mua lại thường diễn ra khi một công ty muốn mở rộng thị trường, thâm nhập ngành mới hoặc loại bỏ đối thủ cạnh tranh.

So sánh sáp nhập và mua lại

Mặc dù đều nhằm mục tiêu mở rộng và củng cố hoạt động kinh doanh, sáp nhập và mua lại có sự khác biệt rõ ràng về bản chất pháp lý, mức độ kiểm soát và cách tổ chức hậu giao dịch. Sáp nhập mang tính hợp tác và tạo ra một thực thể mới, trong khi mua lại thiên về quyền lực và kiểm soát. Ngoài ra, sáp nhập thường đòi hỏi sự đồng thuận từ cả hai bên, còn mua lại có thể thực hiện ngay cả khi doanh nghiệp mục tiêu không chủ động đề xuất.

Các hình thức M&A phổ biến

M&A không diễn ra theo một khuôn mẫu duy nhất mà được chia thành nhiều hình thức khác nhau tùy theo mục tiêu chiến lược và mối quan hệ giữa các doanh nghiệp tham gia.

M&A theo chiều ngang

M&A theo chiều ngang (Horizontal M&A) diễn ra giữa các công ty hoạt động trong cùng một lĩnh vực hoặc ngành nghề, thường là đối thủ cạnh tranh trực tiếp trên thị trường. Mục tiêu chính của hình thức này là mở rộng thị phần, tăng quy mô và giảm áp lực cạnh tranh. Ví dụ điển hình là khi hai chuỗi siêu thị sáp nhập để gia tăng độ phủ và thương hiệu. Tuy nhiên, loại hình này thường chịu sự giám sát chặt chẽ của cơ quan quản lý cạnh tranh vì nguy cơ hình thành độc quyền.

M&A theo chiều dọc

M&A theo chiều dọc (Vertical M&A) xảy ra khi các công ty trong cùng chuỗi cung ứng, nhưng ở các giai đoạn sản xuất – phân phối khác nhau, tiến hành mua bán hoặc sáp nhập. Mục tiêu là kiểm soát tốt hơn đầu vào nguyên liệu hoặc đầu ra sản phẩm, từ đó giảm chi phí, cải thiện hiệu quả và nâng cao tính chủ động trong sản xuất – kinh doanh. Ví dụ: một công ty sản xuất thực phẩm mua lại nhà cung cấp bao bì hoặc đơn vị phân phối.

M&A kết hợp

M&A kết hợp (Conglomerate M&A) là hình thức mua bán hoặc sáp nhập giữa các công ty không có mối liên hệ ngành nghề rõ ràng. Mục tiêu thường là đa dạng hóa danh mục đầu tư, mở rộng sang lĩnh vực mới hoặc tận dụng nguồn lực chưa khai thác. Đây là chiến lược phù hợp với các tập đoàn lớn muốn giảm thiểu rủi ro tập trung ngành hoặc tìm kiếm cơ hội tăng trưởng ngoài ngành truyền thống. Tuy nhiên, rủi ro quản lý và thiếu hiểu biết chuyên môn là điều đáng cân nhắc.

M&A tái cấu trúc

M&A tái cấu trúc (Restructuring M&A) thường được áp dụng trong các trường hợp doanh nghiệp đang gặp khó khăn về tài chính, hoạt động kém hiệu quả hoặc cần tái cơ cấu toàn diện. Hình thức này giúp thay đổi quyền sở hữu, tái bố trí nguồn lực hoặc tổ chức lại bộ máy để phục hồi hoạt động kinh doanh. Thường thấy ở các thương vụ mà công ty đầu tư mạo hiểm hoặc tổ chức tài chính tiếp quản doanh nghiệp đang suy yếu nhằm mục đích cải tổ và bán lại sau này.

Lợi ích và rủi ro của M&A

Một thương vụ M&A có thể mang lại nhiều giá trị nhưng cũng tiềm ẩn không ít rủi ro. Việc nhận diện đúng cả hai mặt này là nền tảng để đưa ra quyết định thận trọng và hiệu quả.

Lợi ích của M&A

M&A mang lại nhiều lợi ích thiết thực cho doanh nghiệp, đặc biệt trong việc tăng tốc phát triển mà không phải xây dựng từ đầu. Khi thực hiện M&A, doanh nghiệp có thể nhanh chóng mở rộng quy mô, thâm nhập vào thị trường mới hoặc lĩnh vực mới chỉ trong thời gian ngắn. Ngoài ra, việc tiếp cận công nghệ tiên tiến, nguồn nhân lực chất lượng cao và hệ thống phân phối sẵn có của doanh nghiệp bị sáp nhập hoặc bị mua lại cũng là lợi thế lớn. Không những vậy, các thương vụ M&A còn giúp tiết kiệm chi phí nhờ tận dụng hiệu ứng quy mô, tăng sức mạnh đàm phán với nhà cung cấp, đồng thời cải thiện vị thế cạnh tranh trên thị trường.

Rủi ro của M&A

Bên cạnh những cơ hội hấp dẫn, M&A cũng tiềm ẩn không ít rủi ro nếu không được chuẩn bị kỹ lưỡng. Một trong những thách thức lớn nhất là sự khác biệt về văn hóa doanh nghiệp, có thể dẫn đến xung đột nội bộ hoặc giảm sút năng suất lao động sau sáp nhập. Ngoài ra, nếu không tiến hành thẩm định kỹ lưỡng, doanh nghiệp mua lại có thể gánh phải các khoản nợ tiềm ẩn hoặc sai lệch trong định giá tài sản. Rủi ro cũng đến từ sự phản ứng tiêu cực của nhân viên, cổ đông hoặc khách hàng khi thay đổi cấu trúc sở hữu. Những yếu tố này có thể khiến thương vụ M&A không mang lại giá trị như kỳ vọng ban đầu.

Quy trình thực hiện M&A

Để đảm bảo thương vụ diễn ra suôn sẻ và đạt được kỳ vọng, doanh nghiệp cần tuân thủ một quy trình rõ ràng, gồm nhiều bước liên kết chặt chẽ từ chiến lược đến triển khai.

Xác định mục tiêu và chiến lược

Bước đầu tiên trong quá trình M&A là xác định rõ mục tiêu của thương vụ: mở rộng thị phần, thâm nhập thị trường mới, tiếp cận công nghệ, hay tái cấu trúc hoạt động. Doanh nghiệp cần đánh giá nội lực, năng lực tài chính, cũng như xác định hình thức M&A phù hợp với định hướng phát triển dài hạn. Giai đoạn này đóng vai trò định hình toàn bộ kế hoạch và tiêu chí lựa chọn đối tác tiềm năng.

Tìm kiếm và đánh giá đối tác

Sau khi có mục tiêu rõ ràng, doanh nghiệp sẽ tiến hành tìm kiếm các ứng viên phù hợp để sáp nhập hoặc mua lại. Việc đánh giá đối tác bao gồm các yếu tố như vị thế thị trường, tiềm năng tăng trưởng, uy tín thương hiệu, tình hình tài chính và khả năng tích hợp. Việc lựa chọn đúng đối tác không chỉ giúp tăng tỷ lệ thành công mà còn tối ưu hóa giá trị thương vụ.

Thẩm định doanh nghiệp (Due Diligence)

Đây là giai đoạn kiểm tra chi tiết về tình hình hoạt động, pháp lý, tài chính, tài sản, công nợ, nhân sự và các rủi ro tiềm ẩn của doanh nghiệp mục tiêu. Thẩm định kỹ lưỡng giúp bên mua ra quyết định chính xác, tránh những bất ngờ tiêu cực sau sáp nhập. Quá trình này thường được thực hiện bởi các tổ chức tư vấn độc lập hoặc nhóm chuyên gia nội bộ có kinh nghiệm.

Đàm phán và ký kết hợp đồng

Khi kết quả thẩm định đạt yêu cầu, hai bên sẽ bước vào giai đoạn đàm phán các điều khoản chính: giá trị thương vụ, hình thức thanh toán, trách nhiệm pháp lý và kế hoạch tích hợp sau M&A. Đây là giai đoạn then chốt, đòi hỏi kỹ năng thương lượng, pháp lý và sự hỗ trợ từ luật sư, cố vấn tài chính để đảm bảo quyền lợi và hạn chế rủi ro phát sinh.

Hoàn tất giao dịch và tích hợp sau M&A

Sau khi hợp đồng được ký kết, quá trình chuyển giao và tích hợp bắt đầu. Tích hợp sau M&A bao gồm hợp nhất cơ cấu tổ chức, hệ thống quản lý, văn hóa doanh nghiệp và quy trình vận hành. Đây là giai đoạn có ảnh hưởng lớn đến thành công dài hạn của thương vụ. Nếu không được thực hiện hiệu quả, doanh nghiệp dễ gặp xáo trộn nội bộ, giảm hiệu suất hoạt động và mất lòng tin từ nhân sự cũ.

Khung pháp lý điều chỉnh hoạt động M&A tại Việt Nam

Hoạt động M&A tại Việt Nam chịu sự điều chỉnh của nhiều luật và quy định chuyên ngành. Việc nắm rõ các khung pháp lý giúp doanh nghiệp giảm thiểu rủi ro pháp lý sau giao dịch.

Luật Doanh nghiệp 2020

Luật Doanh nghiệp 2020 là nền tảng pháp lý quan trọng điều chỉnh hoạt động M&A tại Việt Nam. Luật này quy định rõ quyền và nghĩa vụ của các chủ sở hữu khi chuyển nhượng phần vốn góp, cổ phần hoặc thực hiện sáp nhập, hợp nhất doanh nghiệp. Đồng thời, nó cũng hướng dẫn quy trình đăng ký thay đổi nội dung doanh nghiệp sau khi hoàn tất thương vụ, như thay đổi người đại diện pháp luật, tên doanh nghiệp hoặc vốn điều lệ.

Luật Cạnh tranh 2018

Luật Cạnh tranh 2018 điều chỉnh các hoạt động tập trung kinh tế, bao gồm sáp nhập và mua lại. Mục tiêu của luật là ngăn ngừa các hành vi tạo thế độc quyền hoặc làm suy giảm mức độ cạnh tranh trên thị trường. Theo quy định, nếu một thương vụ M&A vượt qua ngưỡng doanh thu, tài sản hoặc thị phần theo quy định, doanh nghiệp phải thông báo hoặc xin phép Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia trước khi thực hiện. Việc vi phạm có thể dẫn đến việc thương vụ bị huỷ bỏ hoặc xử phạt hành chính.

Luật Đầu tư 2020

Đối với nhà đầu tư nước ngoài tham gia M&A tại Việt Nam, Luật Đầu tư 2020 là văn bản không thể bỏ qua. Luật quy định các ngành nghề đầu tư có điều kiện, quy trình đăng ký góp vốn, mua cổ phần, cũng như hạn mức sở hữu của nhà đầu tư nước ngoài trong từng lĩnh vực. Ngoài ra, việc thẩm định hồ sơ đầu tư và xin chấp thuận cơ quan quản lý nhà nước cũng là một phần quan trọng trong quy trình pháp lý.

Quy định về chuyển nhượng, sáp nhập

Ngoài các luật chuyên ngành, hoạt động M&A còn bị chi phối bởi các văn bản pháp luật hướng dẫn về chuyển nhượng vốn, đăng ký thay đổi doanh nghiệp, nghĩa vụ thuế và hồ sơ pháp lý đi kèm. Các thủ tục liên quan đến đăng ký giao dịch, báo cáo tài chính, kê khai thuế chuyển nhượng và các nghĩa vụ khác cần được tuân thủ nghiêm ngặt để tránh tranh chấp hoặc vi phạm pháp luật sau giao dịch. Việc phối hợp chặt chẽ với luật sư và chuyên gia tư vấn pháp lý là điều cần thiết trong mọi thương vụ.

Với vai trò ngày càng rõ nét trong chiến lược phát triển doanh nghiệp, lĩnh vực M&A là gì không chỉ là câu hỏi học thuật mà còn là chủ đề thực tiễn quan trọng đối với nhà đầu tư và nhà quản lý. Nắm vững khái niệm, quy trình và khung pháp lý sẽ giúp doanh nghiệp chủ động nắm bắt cơ hội, giảm thiểu rủi ro và nâng cao giá trị dài hạn. Trong bối cảnh kinh tế liên kết toàn cầu, M&A hứa hẹn tiếp tục là công cụ tăng trưởng mạnh mẽ trong tương lai.

Trí Nhân

Về Tác Giả

CareerLink

Sao chép thành công