Thao túng tâm lý là gì? Cách xây dựng ranh giới để tự bảo vệ bản thân

By CareerLinkĐăng ngày:

Có những kiểu kiểm soát tinh vi đến mức người trong cuộc không nhận ra mình đang bị dẫn dắt. Thao túng tâm lý là gì không đơn thuần là hành vi lừa dối, mà còn ẩn chứa cả sự chi phối về cảm xúc, suy nghĩ và hành vi trong âm thầm. Để hiểu mức độ nguy hiểm, trước hết cần bắt đầu từ khái niệm gốc rễ.

Thao túng tâm lý là gì

Thao túng tâm lý là hành vi tác động có chủ đích nhằm kiểm soát cảm xúc, suy nghĩ và hành vi của người khác theo hướng có lợi cho người thao túng.

Thay vì sử dụng quyền lực rõ ràng, hành vi này thường diễn ra gián tiếp, thông qua lời nói, cử chỉ, hoặc cảm xúc để khiến người khác nghi ngờ bản thân và dần mất khả năng phản kháng.

Khác với thuyết phục – vốn dựa trên lý lẽ và sự đồng thuận, thao túng thường đi kèm với sự che giấu mục đích thật và tạo ra cảm giác lệ thuộc ở người bị ảnh hưởng. Nó có thể xuất hiện trong các mối quan hệ tình cảm, công việc, gia đình hoặc xã hội, và thường khó nhận ra ở giai đoạn đầu.

Biểu hiện khi bị thao túng tâm lý

Người đang bị thao túng tâm lý thường không dễ nhận ra điều đó ngay từ đầu. Biểu hiện phổ biến là cảm giác mơ hồ về đúng – sai trong các tình huống đơn giản. Họ dễ cảm thấy bản thân có lỗi, dù không thật sự làm gì sai. Càng về sau, họ càng nghi ngờ chính mình, trở nên do dự khi đưa ra quyết định và dần phụ thuộc vào người gây ảnh hưởng.

Ngoài ra, người bị thao túng thường trải qua trạng thái căng thẳng kéo dài, lo lắng khi không nhận được phản hồi, hoặc cố gắng làm hài lòng người khác một cách quá mức. Một số người có xu hướng tách mình khỏi các mối quan hệ bên ngoài vì tin rằng “chỉ người đó mới hiểu và quan tâm đến mình”.

Những biểu hiện này nếu kéo dài có thể khiến người trong cuộc mất phương hướng, suy giảm lòng tự trọng và dần đánh mất khả năng phản kháng trong các tình huống không lành mạnh.

Các thủ thuật thao túng tâm lý phổ biến

Thao túng tâm lý không diễn ra một cách ngẫu nhiên, mà thường được thực hiện có hệ thống qua những thủ thuật tinh vi. Dưới đây là những kỹ thuật thường gặp nhất:

Gaslighting
Đây là hình thức bóp méo sự thật khiến nạn nhân nghi ngờ chính cảm nhận hoặc trí nhớ của mình. Người thao túng thường phủ nhận những gì đã xảy ra, đổi trắng thay đen hoặc mỉa mai sự “quá nhạy cảm” của đối phương. Ví dụ: “Em hay tưởng tượng quá rồi đấy” – dù người kia hoàn toàn nhớ đúng sự việc.

Tạo cảm giác tội lỗi (Guilt tripping)
Người thao túng khiến đối phương cảm thấy bản thân có lỗi khi không làm theo mong muốn của họ. Thay vì nói thẳng, họ gợi ý rằng đối phương vô tâm, ích kỷ, khiến người bị hại hành động chỉ để chuộc lỗi. Ví dụ: “Anh không đến được à? Em nghĩ em chẳng là gì với anh.”

Love bombing
Thủ thuật này thường xảy ra ở giai đoạn đầu của một mối quan hệ, khi người thao túng tỏ ra yêu thương, chiều chuộng quá mức để tạo cảm giác an toàn và lệ thuộc. Khi niềm tin đã được thiết lập, họ bắt đầu kiểm soát và thao túng đối phương bằng tình cảm.

Im lặng trừng phạt (Silent treatment)
Thay vì tranh luận, người thao túng chọn cách im lặng kéo dài để gây áp lực tâm lý. Việc không phản hồi, không giải thích khiến đối phương cảm thấy lo lắng, bất an và cố gắng làm mọi cách để “xoa dịu” tình hình.

Kiểm soát bằng sự mâu thuẫn
Người thao túng có thể liên tục thay đổi thái độ: lúc dịu dàng, lúc lạnh lùng, lúc khen ngợi, lúc chê bai. Việc này khiến nạn nhân không biết điều gì là đúng, từ đó dễ lệ thuộc vào những tín hiệu tích cực ít ỏi mà người thao túng đưa ra.

Những thủ thuật này khi lặp lại nhiều lần sẽ khiến người bị ảnh hưởng dần mất đi khả năng đánh giá thực tế, trở nên phụ thuộc và bị chi phối toàn diện.

Thao túng tâm lý trong công việc

Môi trường công sở là nơi dễ phát sinh các hành vi thao túng tâm lý mà nhiều người thường không để ý. Sự phân cấp, cạnh tranh và áp lực hiệu suất tạo điều kiện cho một số cá nhân lợi dụng cảm xúc hoặc mối quan hệ để kiểm soát người khác theo ý mình.

Một số biểu hiện điển hình có thể kể đến như: cấp trên thường xuyên khen ngợi quá mức rồi bất ngờ quay sang chỉ trích nặng nề, khiến nhân viên mất phương hướng và cố gắng làm việc chỉ để “lấy lại lòng tin”; đồng nghiệp cố tình đồn thổi thông tin sai lệch hoặc cô lập người khác để tạo ảnh hưởng trong nhóm; quản lý giao việc mơ hồ nhưng lại dùng kết quả đó để đánh giá tiêu cực về năng lực nhân viên.

Ngoài ra, một số tổ chức sử dụng những khẩu hiệu tích cực như “tinh thần đồng đội”, “hy sinh vì mục tiêu chung” để gây áp lực cảm xúc lên nhân viên, khiến họ cảm thấy tội lỗi nếu không làm thêm giờ hoặc phản đối quyết định không hợp lý.

Những hành vi này nếu diễn ra thường xuyên sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến tinh thần làm việc, khiến nhân viên mất động lực, lo lắng kéo dài và suy giảm khả năng sáng tạo – phản biện trong công việc.

Ảnh hưởng của thao túng tâm lý đến sức khỏe

Thao túng tâm lý không chỉ gây rối loạn trong nhận thức tức thời, mà còn để lại hậu quả kéo dài đối với sức khỏe tinh thần và thể chất. Khi bị đặt trong trạng thái căng thẳng, lo âu hoặc nghi ngờ bản thân trong thời gian dài, người bị thao túng dễ rơi vào tình trạng kiệt quệ cảm xúc và suy giảm khả năng kiểm soát hành vi.

Về tâm lý, các ảnh hưởng phổ biến bao gồm trầm cảm, lo âu mạn tính, rối loạn giấc ngủ và mất tự tin nghiêm trọng. Người bị thao túng có thể mất đi khả năng nhận diện cảm xúc, không còn tin vào trực giác cá nhân và dần lệ thuộc vào đánh giá từ người khác để đưa ra quyết định.

Về thể chất, căng thẳng kéo dài làm suy yếu hệ miễn dịch, gây ra các vấn đề như đau đầu, mệt mỏi kéo dài, rối loạn tiêu hoá hoặc suy giảm trí nhớ. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng các mối quan hệ độc hại có thể làm tăng nguy cơ mắc các bệnh mãn tính như cao huyết áp, tim mạch và thậm chí là rối loạn nội tiết.

Ngoài ra, hậu quả xã hội cũng không thể xem nhẹ. Người bị thao túng thường có xu hướng thu mình, mất kết nối với bạn bè và người thân, dẫn đến cô lập và mất hỗ trợ xã hội – một yếu tố quan trọng giúp phục hồi tinh thần.

Cách thoát khỏi thao túng tâm lý

Để thoát khỏi thao túng tâm lý, điều quan trọng đầu tiên là bạn cần chấp nhận rằng mình đang bị thao túng, dù mức độ có thể chưa nghiêm trọng. Sự tự nhận thức này là bước khởi đầu giúp bạn lấy lại quyền kiểm soát cảm xúc và hành vi của chính mình.

Tăng cường nhận thức cá nhân
Hãy chú ý đến cảm xúc của bạn trong các mối quan hệ: bạn có thường xuyên cảm thấy có lỗi, lo lắng vô cớ, mất phương hướng hoặc sợ bị phán xét? Việc ghi lại suy nghĩ hằng ngày có thể giúp bạn nhìn rõ mẫu hình kiểm soát đang lặp lại.

Thiết lập ranh giới rõ ràng
Học cách nói “không” với những yêu cầu vô lý, đặt giới hạn thời gian – cảm xúc – công việc là cách hiệu quả để khẳng định sự tự chủ. Ranh giới không chỉ bảo vệ bạn khỏi bị lợi dụng, mà còn là tín hiệu buộc người khác phải tôn trọng.

Giữ kết nối xã hội an toàn
Đừng để bản thân bị cô lập. Hãy duy trì mối quan hệ với bạn bè, người thân hoặc người có góc nhìn khách quan. Những người này không chỉ giúp bạn đối chiếu sự việc, mà còn là nguồn hỗ trợ tinh thần quý giá.

Tìm đến hỗ trợ chuyên môn khi cần thiết
Trong nhiều trường hợp, các tổn thương do thao túng tâm lý không thể tự phục hồi. Trị liệu tâm lý – đặc biệt là liệu pháp nhận thức – hành vi (CBT) – có thể giúp bạn lấy lại lòng tin, thiết lập ranh giới mới và xây dựng lại hình ảnh bản thân.

Việc thoát khỏi một mối quan hệ thao túng không dễ dàng, nhưng hoàn toàn khả thi nếu bạn kiên định, hiểu rõ giá trị cá nhân và chủ động hành động từng bước một.

Thao túng tâm lý có vi phạm pháp luật không

Thao túng tâm lý bản thân không phải là một tội danh được định danh rõ ràng trong luật hình sự Việt Nam. Tuy nhiên, khi hành vi này gây tổn hại nghiêm trọng về tinh thần, danh dự hoặc dẫn đến hành động trái ý chí của người bị ảnh hưởng, nó hoàn toàn có thể bị xử lý theo quy định pháp luật.

Trong hôn nhân và gia đình, nếu một người sử dụng thao túng tâm lý để kiểm soát, đe dọa, làm suy sụp tinh thần người còn lại, hành vi này có thể bị xem là bạo lực tinh thần, nằm trong phạm vi điều chỉnh của Luật Phòng, chống bạo lực gia đình. Người bị hại có quyền yêu cầu cơ quan chức năng can thiệp, áp dụng biện pháp bảo vệ hoặc khởi kiện dân sự.

Tại nơi làm việc, nếu hành vi thao túng đi kèm với các biểu hiện như cô lập, xúc phạm danh dự, gây áp lực tâm lý kéo dài, người gây ra có thể bị xử lý theo Bộ luật Lao động và quy định nội bộ của doanh nghiệp liên quan đến môi trường làm việc độc hại, quấy rối hoặc xúc phạm nhân phẩm.

Trong một số trường hợp đặc biệt, thao túng tâm lý có thể liên quan đến hành vi lừa đảo, cưỡng ép hoặc ép buộc người khác làm trái ý muốn của họ. Khi đó, tùy mức độ hậu quả, hành vi có thể bị truy cứu theo Bộ luật Hình sự, ví dụ các tội danh như lừa đảo chiếm đoạt tài sản, làm nhục người khác, cưỡng ép người khác ở lại hoặc rời bỏ nơi cư trú…

Người bị thao túng nếu cảm thấy bản thân bị ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe tinh thần hoặc quyền cá nhân nên lưu lại bằng chứng (tin nhắn, ghi âm, lời khai), đồng thời tìm đến luật sư, trung tâm hỗ trợ nạn nhân hoặc cơ quan chức năng để được hướng dẫn cụ thể.

Sự nguy hiểm của thao túng tâm lý không nằm ở cường độ mà ở tính âm thầm và lặp đi lặp lại. Thao túng tâm lý là gì không chỉ là một khái niệm cần hiểu đúng, mà còn là lời nhắc nhở mỗi người nên nâng cao nhận thức, rèn luyện khả năng tự bảo vệ và xây dựng ranh giới lành mạnh trong mọi mối quan hệ. Chủ động nhận diện, đối phó và tìm hỗ trợ sẽ là bước đi cần thiết để gìn giữ sự cân bằng cảm xúc và lòng tự trọng lâu dài.

Trí Nhân

Về Tác Giả

CareerLink

Sao chép thành công