Cookies là gì? Cơ chế hoạt động, phân loại và ứng dụng thực tế

By CareerLinkĐăng ngày:

Khi truy cập vào một website bất kỳ, hẳn bạn từng bắt gặp thông báo “Trang web này sử dụng cookies để cải thiện trải nghiệm người dùng”. Dù đã quen thuộc với cụm từ ấy, nhưng không ít người vẫn cảm thấy mơ hồ hoặc đơn giản là nhấn “Chấp nhận” để tiếp tục truy cập mà không thật sự hiểu ý nghĩa đằng sau. Cookies là gì, chúng có tác động như thế nào đến quyền riêng tư, trải nghiệm số và cả chiến lược của các doanh nghiệp? Hãy cùng khám phá sâu hơn về “mảnh dữ liệu nhỏ” nhưng có sức ảnh hưởng lớn này trong nội dung dưới đây.

cookies là gì

Cookies là gì?

Cookies là những tệp dữ liệu nhỏ được lưu trữ trên trình duyệt của người dùng khi họ truy cập vào một website. Những tệp này do chính trang web tạo ra và được sử dụng để ghi nhớ thông tin về lượt truy cập như tùy chọn người dùng, trạng thái đăng nhập hoặc lịch sử duyệt trang.

Mỗi lần người dùng truy cập lại cùng một website, trình duyệt sẽ gửi cookie trở lại máy chủ, giúp hệ thống xác định người dùng là ai và duy trì trải nghiệm liền mạch. Cookies đóng vai trò quan trọng trong việc cá nhân hóa nội dung và duy trì hiệu suất hoạt động ổn định cho các dịch vụ trực tuyến.

Cấu trúc và thành phần của một cookie

Mỗi cookie được cấu thành từ một số thành phần chính giúp máy chủ và trình duyệt hiểu và sử dụng đúng dữ liệu lưu trữ:

  • Name và Value: Cặp khóa–giá trị xác định nội dung của cookie.
  • Domain: Chỉ định tên miền mà cookie thuộc về.
  • Path: Định nghĩa phạm vi URL trên tên miền mà cookie có hiệu lực.
  • Expiry/Max-Age: Thời gian sống của cookie; khi hết hạn, cookie tự động bị xóa.
  • Secure: Chỉ cho phép gửi cookie qua kết nối HTTPS, tăng bảo mật.
  • HttpOnly: Ngăn không cho JavaScript truy cập cookie, bảo vệ khỏi tấn công XSS.

Những thuộc tính này giúp cookie hoạt động hiệu quả và an toàn trong môi trường web.

Phân loại cookies

Cookies có thể được phân loại dựa trên nhiều tiêu chí khác nhau nhằm phục vụ cho các mục đích kỹ thuật và kiểm soát quyền riêng tư trên trình duyệt. Việc hiểu rõ từng nhóm cookie giúp các nhà phát triển và người dùng đưa ra lựa chọn phù hợp khi thiết lập hoặc quản lý dữ liệu truy cập.

Theo nguồn gốc

  • First-party cookies (cookie của bên thứ nhất): Là loại cookie được tạo và quản lý trực tiếp bởi chính website mà người dùng đang truy cập. Thông thường, chúng được sử dụng để hỗ trợ các chức năng cơ bản như duy trì trạng thái đăng nhập hoặc lưu tùy chọn người dùng.
  • Third-party cookies (cookie của bên thứ ba): Được tạo bởi các tên miền khác với website đang truy cập, thông qua các thành phần nhúng như quảng cáo, plugin mạng xã hội hoặc dịch vụ phân tích bên ngoài. Các cookie này thường bị hạn chế bởi trình duyệt hiện đại do liên quan đến quyền riêng tư.

Theo thời gian lưu trữ

  • Session cookies: Là loại cookie tạm thời, chỉ tồn tại trong phiên làm việc hiện tại và sẽ bị xóa ngay khi người dùng đóng trình duyệt. Chúng phù hợp cho các chức năng yêu cầu tính liên tục trong một lần truy cập.
  • Persistent cookies: Có thời gian sống dài hơn và được lưu trữ trên thiết bị của người dùng sau khi phiên làm việc kết thúc. Thời hạn tồn tại của loại cookie này được xác định bởi thuộc tính Expires hoặc Max-Age trong phần cấu hình.

Theo chức năng kỹ thuật

  • Strictly necessary cookies: Cần thiết để website vận hành đúng cách. Chúng hỗ trợ các tính năng cơ bản như điều hướng, bảo mật biểu mẫu và phiên làm việc.
  • Performance cookies: Thu thập dữ liệu về cách người dùng tương tác với website nhằm đo lường và cải thiện hiệu suất tổng thể, chẳng hạn như thời gian tải trang hoặc số lần xảy ra lỗi.
  • Functionality cookies: Ghi nhớ các tùy chọn đã chọn như ngôn ngữ, khu vực hoặc bố cục, giúp website điều chỉnh nội dung phù hợp mà không yêu cầu người dùng thiết lập lại mỗi lần truy cập.
  • Targeting/Advertising cookies: Được sử dụng để phân phối nội dung quảng cáo phù hợp hơn với người dùng dựa trên hành vi và thói quen duyệt web, thường được triển khai thông qua mạng quảng cáo hoặc công cụ đo lường tương tác.

Cookies hoạt động như thế nào?

Cookies vận hành dựa trên cơ chế trao đổi dữ liệu giữa trình duyệt và máy chủ web. Khi người dùng truy cập vào một trang web lần đầu, máy chủ có thể tạo và gửi một hoặc nhiều cookies kèm theo phản hồi HTTP. Những cookies này sẽ được trình duyệt lưu trữ cục bộ trên thiết bị.

Ở các lần truy cập tiếp theo, trình duyệt sẽ tự động gửi lại các cookies tương ứng tới máy chủ qua tiêu đề HTTP. Điều này giúp website nhận diện được người dùng, duy trì trạng thái phiên làm việc hoặc tải các nội dung được cá nhân hóa.

Ngoài việc được gửi từ phía máy chủ, cookies cũng có thể được tạo hoặc điều chỉnh trực tiếp bởi mã JavaScript chạy trong trình duyệt. Tuy nhiên, những cookies quan trọng cho bảo mật và phiên đăng nhập thường được thiết lập ở phía máy chủ và có thêm các thuộc tính như HttpOnly và Secure để hạn chế truy cập trái phép.

Cơ chế hoạt động đơn giản nhưng hiệu quả của cookies chính là nền tảng cho nhiều tính năng quen thuộc như ghi nhớ trạng thái đăng nhập, giỏ hàng mua sắm hay hiển thị nội dung theo ngôn ngữ người dùng lựa chọn.

Ứng dụng thực tế của cookies trong website

Cookies không chỉ là một phần kỹ thuật âm thầm phía sau trình duyệt. Chúng được ứng dụng rộng rãi trong hầu hết các website hiện nay để cá nhân hóa trải nghiệm người dùng, thu thập dữ liệu phân tích và hỗ trợ chiến lược tiếp thị.

Cá nhân hóa trải nghiệm người dùng

Cookies giúp lưu trữ các thiết lập cá nhân như ngôn ngữ hiển thị, giao diện ưa thích hoặc trạng thái đăng nhập. Ví dụ, khi bạn chọn chế độ “tối” trên một trang tin tức và lần sau truy cập vẫn thấy giao diện tối được giữ nguyên – đó là nhờ cookies.

Ngoài ra, giỏ hàng trong các trang thương mại điện tử cũng thường được duy trì qua cookies, giúp người dùng không bị mất sản phẩm đã chọn ngay cả khi chưa đăng nhập.

Phân tích hành vi người dùng

Cookies là công cụ đắc lực cho việc đo lường hiệu quả nội dung và hành vi người truy cập. Các nền tảng như Google Analytics sử dụng cookies để theo dõi số lượt truy cập, thời gian ở lại trang, tỷ lệ thoát, hành trình người dùng… Nhờ đó, chủ website có thể cải tiến giao diện và nội dung để phục vụ người dùng tốt hơn.

Quảng cáo và tiếp thị lại (Remarketing)

Cookies giúp các nền tảng quảng cáo theo dõi hành vi duyệt web và hiển thị nội dung phù hợp hơn với từng đối tượng. Ví dụ, nếu bạn vừa tìm kiếm máy hút bụi trên một trang thương mại, bạn có thể thấy quảng cáo đúng sản phẩm đó xuất hiện trên Facebook hoặc YouTube. Đây là chiến lược tiếp thị lại phổ biến và hiệu quả nhờ vào cookies.

Xem thêm: Tuyển dụng PHP tại Careerlink.vn

Cookies và quyền riêng tư

Dù mang lại nhiều lợi ích, cookies cũng đặt ra không ít lo ngại về quyền riêng tư. Vì có khả năng theo dõi hành vi trực tuyến của người dùng, một số loại cookies – đặc biệt là third-party cookies – bị xem là xâm phạm dữ liệu cá nhân nếu không được kiểm soát đúng mức.

Các quy định pháp lý như GDPR (Liên minh châu Âu) và ePrivacy Directive đã yêu cầu các website phải minh bạch hơn khi thu thập dữ liệu qua cookies. Điều này lý giải vì sao ngày càng nhiều website hiển thị banner xin chấp thuận cookies khi người dùng truy cập lần đầu.

Ngoài ra, các trình duyệt hiện đại cũng đã áp dụng nhiều cơ chế chặn hoặc giới hạn cookies của bên thứ ba nhằm bảo vệ người dùng. Tuy nhiên, điều này cũng đồng nghĩa với việc nhiều doanh nghiệp phải điều chỉnh lại chiến lược đo lường và quảng cáo số.

Cách kiểm tra, xóa và quản lý cookies trên trình duyệt

Để đảm bảo quyền kiểm soát thông tin cá nhân, người dùng có thể dễ dàng kiểm tra và quản lý cookies ngay trên trình duyệt của mình.

  • Trên Google Chrome: Vào Cài đặt > Quyền riêng tư và bảo mật > Cookies và dữ liệu trang web, bạn có thể xem, xóa cookies cụ thể hoặc thiết lập chặn cookies theo tên miền.
  • Trên Firefox: Vào Tùy chọn > Quyền riêng tư & bảo mật, bạn có thể theo dõi cookies đang hoạt động, xóa toàn bộ hoặc chọn lọc.
  • Trên Safari và Microsoft Edge: Các chức năng tương tự được bố trí tại phần “Riêng tư” trong cài đặt, cho phép xóa, chặn hoặc tự động xử lý cookies.

Ngoài ra, người dùng cũng có thể bật chế độ “Không theo dõi” (Do Not Track) để hạn chế hành vi thu thập dữ liệu không mong muốn từ bên thứ ba.

So sánh cookies với các công nghệ lưu trữ khác

Ngoài cookies, trình duyệt hiện nay còn hỗ trợ hai công nghệ lưu trữ khác là SessionStorage và LocalStorage, đều thuộc chuẩn Web Storage API. Tuy nhiên, mỗi loại có đặc điểm riêng biệt:

Công nghệThời gian lưuDung lượngCó gửi về server?
CookiesTùy thiết lập~4KB✅ Có
SessionStorageTrong 1 phiên duyệtLớn hơn cookies (~5MB)❌ Không
LocalStorageDài hạn (không xóa khi đóng trình duyệt)~5–10MB❌ Không

Cookies phù hợp với các tác vụ cần đồng bộ giữa trình duyệt và máy chủ, như lưu trạng thái đăng nhập hoặc thực hiện theo dõi hành vi người dùng phục vụ cho phân tích và quảng cáo. Trong khi đó, SessionStorage và LocalStorage thường được dùng để lưu dữ liệu tạm trong các ứng dụng web phía client, không cần gửi về server.

Cookies đóng vai trò thiết yếu trong việc duy trì hiệu quả vận hành và cá nhân hóa trải nghiệm web. Chúng hỗ trợ lưu trữ thông tin, phân tích hành vi người dùng và tăng cường hiệu suất tiếp thị, nhưng đồng thời cũng đặt ra nhiều vấn đề liên quan đến quyền riêng tư. Hiểu rõ cookies là gì giúp người dùng chủ động hơn trong việc quản lý dữ liệu cá nhân, đồng thời tạo nền tảng để doanh nghiệp xây dựng hệ thống minh bạch, đáng tin cậy. Việc sử dụng cookies một cách có trách nhiệm chính là chìa khóa để cân bằng giữa tiện ích công nghệ và bảo vệ thông tin cá nhân trong môi trường số.

Trí Nhân

Về Tác Giả

CareerLink
IT

Sao chép thành công